Özel hakların türleri ve mahiyetleri

Konu : Özel hakların türleri ve mahiyetleri

ÖZELİM ÖZELSİN ÖZELDİR !

Özel hakların ne olduğuna dair bir rivayet vardır … Evet , nedir bu rivayet ?

Özel haklar , kamu haklarından farklı bir durumdur …

Kamu hakları , devlet ile kişiler arası veya iki devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallarla ilgilidir .

Özel haklar da özel hukuk kurallarından doğan bir hak türüdür .

Özel hakların içerisinde mutlak haklar , nisbî haklar , mal varlığı hakları , kişilik hakları , devredilebilen haklar , devredilemeyen haklar , yenilik doğuran haklar , alelade haklar ayırımı yapılmaktadır .

Mutlak haklar içerisinde ayni haklar , telif hakkı , mülkiyet hakkı örnek gösterilebilir .

Ayni hak , maddi mal üzerindeki hak demektir . Hukukta maddi mala eşya ( Arapça karşılığı ayn ) denir . Bu bakımdan hukukta maddi mal hukuku sözü yerine eşya hukuku sözü tercih edilir .

Eser hakkı , fikir ve yetenek ürünü olan şiir , beste , heykel gibi şeyler üzerindeki mutlak haktır .

Mutlak hak , herkese karşı ileri sürülebilir .

Mutlak hakların içinde kişiler üzerindeki mutlak haklar da vardır .

Kişi , hakkın sahibidir . Bu bakımdan kişiler üzerinde mutlak haklar ilk planda olmaz . Ama kişinin kendi kişiliği üzerinde ve vesayet ile velayet hakları denilen başkaları üzerindeki haklar bu durumu değiştirir .

Mal varlığı hakları , maddi ve ekonomik değeri olan şeyler üzerindeki , miras yoluyla mirasçılara geçebilen haklardır . Bir kişi , herhangi bir hukuki işlemle ancak mal varlığı ya da mamelek denilen haklarındaki potansiyel kadar sorumludur .

Sorumluluk , bir kişinin herhangi bir hukuki işlemde borcunu yerine getirmediği takdirde mal varlığına el atılabilmesi olgusudur .

Kişilik hakları , kişinin maddi , manevi ve ekonomik varlığını koruyan ve ona sıkı sıkıya bağlı , mirasçılara geçemeyen , kişinin ölümüyle sona eren haklardır .

Peki kişilik hakları ne zaman kazanılır ?

Bir ceninin sağ ve tam doğumu ile kişi , kişilik hakkı kazanmış olur . Hak ehliyeti , özel hukuktan doğan hak ve borçlara sahip olabilme ehliyetidir . Bu bakımdan hak ehliyeti ile kişilik kavramı çakışır .

Bu arada şunu da söylemek gerekir ki tüzel kişilerin kişilik hakkı kazanması için kanunun öngördüğü şeklin bulunmuş olması gerekir .

Nisbi haklar , herkese karşı ileri sürülemeyen haklardır . Örneğin alacak hakkı veya nafaka hakkı …

Devredilebilen haklar , başkalarına devir yoluyla geçebilen haklardır .

Devredilemeyen haklar da bunun tersi durumdaki haklardır .

Yenilik doğuran haklar , yeni bir durum yaratan , o durumu değiştiren veya kaldıran haklardır .  Alelade haklar da bu sıfatları taşımayan haklardır .

Alelade haklara örnek olarak vesayet hakkı verilebilir .

Yenilik doğuran haklara satım sözleşmesi , kira sözleşmesi ile ilgili olarak kişilere düşen haklar örnek verilebilir .

Burada şunu eklemek isterim ki özel haklar ya da medeni haklar , kamu hukukundan farklı olan özel hukuktan doğan haklardır . Yani vergi hukuku , anayasa hukuku , ( kısmen ) iş hukuku , ceza hukuku gibi hukuk kollarından farklı olan medeni hukuk , ticaret hukuku ve devletler özel hukuku kurallarıyla ilgili olarak ortaya çıkmış olan haklardır bunlar .

11/01/2009

E – postam : dussunce@yahoo.com

Yazan : Tarık Tümlü ‘ nün delirmiş hali .